Persoonlijkheidsproblemen

Hoewel jij een sterk verlangen hebt om bij je partner, gezin, familie of vrienden te zijn, is dit voor jou met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis niet het geval. Je hecht niet aan hechte relaties met anderen en hebt weinig behoefte aan contact.

Je brengt je tijd dan ook het liefst alleen door. Je kiest voor individuele hobby’s, zoals fotografie, lezen of tv kijken. Hetzelfde geldt voor je werkomgeving, zoals een baan in de IT bijvoorbeeld, waarbij zo min mogelijk andere mensen betrokken zijn. Er zijn maar weinig dingen waar iemand jij met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis plezier aan beleeft, hoewel sommige van jullie wel kunnen genieten van intellectuele dingen die ze alleen doen, zoals bijvoorbeeld het verzamelen van postzegels of het doen van wiskundige proeven.

Er is eigenlijk niets dat hen echt gelukkig (of verdrietig) maakt. Dit gedrag is misschien beter te begrijpen wanneer we beseffen dat iemand met deze stoornis gewoonweg niet het vermogen heeft (geleerd) om plezier te hebben tijdens sociaal en lichamelijk contact, zoals eten of seks. Een partner hebben ze dan meestal ook niet en mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis hebben doorgaans al vanaf hun pubertijd geen behoefte aan seksueel contact of een gewone knuffel van een ouder of vriend.

Op de omgeving zal iemand met deze stoornis vaak wat kil en afstandelijk overkomen. Maar dat maakt iemand met een schizoïde persoonlijkheid niets uit. Ze hebben meestal zo weinig interesse in relaties met andere mensen, dat het hen daarom ook niet uitmaakt wat mensen van hen denken.

Wanneer we naar oorzaken in de levensgebeurtenissen van mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis kijken, kunnen er voorzichtig een aantal worden genoemd. Zo is er enig bewijs dat volwassenen met deze stoornis in hun jeugd vaker door hun ouders verwaarloosd werden dan volwassenen zonder deze stoornis. Je zou dus voorzichtig kunnen zeggen dat een aantal mensen met een schizoïde persoonlijkheid in hun jeugd wellicht een tekort hebben gehad aan de wezenlijke levensbehoefte van liefde, contact met anderen en aandacht.

Verder zijn er voorzichtige aanwijzingen dat emotionele en lichamelijke mishandeling alsook seksueel misbruik van invloed zijn op het ontstaan van de schizoïde persoonlijkheidsstoornis. Hierdoor komt een andere levensbehoefte, de behoefte aan veiligheid, bescherming en bestaanszekerheid in het geding. Het zou kunnen zijn dat mensen met een schizoïde persoonlijkheid zichzelf voor de heftige gevoelens, die deze traumatische ervaringen met zich mee hebben moeten brengen, zijn gaan afsluiten om niet te pijn te hoeven voelen die dit met zich meebracht. Door een tekort/beschadiging in deze twee belangrijke levensbehoeftes, lijken ze uiteindelijk emotioneel volledig afgevlakt te zijn en moeten ze zonder behoefte aan contact en plezier door het leven.

Met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis ben je altijd erg angstig. Je bent aanhoudend achterdochtig en voelt je, mede hierdoor, vrijwel steeds ongemakkelijk in gezelschap. Het is voor jou met deze stoornis dan ook heel erg moeilijk om jezelf staande te houden met anderen in de buurt.

Voor je omgeving lijken mensen zoals jij zich dikwijls anders te gedragen. Daarom word je door anderen soms als eigenaardig of zelfs vreemd ervaren. Zo vinden anderen doorgaans dat jij met deze stoornis er vreemde ideeën of overtuigingen op nahoudt of dat je je anders (excentrieker) kleedt dan anderen.

Uit onderzoek weten we dat mensen met een schizotypische persoonlijkheid hun emotionele reactie niet goed kunnen laten aansluiten op de situatie waarin zij zich bevinden. Hierdoor kan het gedrag van iemand met deze stoornis dan ook als kil, harteloos, ongeïnteresseerd of afstandelijk ervaren worden. Bijvoorbeeld wanneer hij of zij voortdurend blijft lachen als hij of zij iets heel naars vertelt.

Mensen met een schizotypische persoonlijkheid ervaren contacten met anderen wat anders dan gebruikelijk. Ze zijn erg wantrouwend en hebben vaak het idee dat anderen het over hen hebben of hen bekijken, terwijl dit helemaal niet zo is. Ook geloven mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis vaker dan gemiddeld in zaken die voor anderen een beetje apart aandoen. Zoals magisch denken bijvoorbeeld, waarbij ze het idee hebben dat met hun gedachten dingen te beïnvloeden zijn.

De meeste mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis denken niet alleen anders, maar ze voelen en beleven dingen ook echt anders. En ook de communicatie met anderen is voor mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis doorgaans lastig. Mensen met deze stoornis kunnen soms erg gedetailleerd over iets vertellen, waardoor de ander al snel zijn interesse verliest. Het is soms lastig voor andere mensen om iemand met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis goed te begrijpen, zowel door de soms wat aparte inhoud van zijn of haar verhalen als door de manier van praten. Mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis voelen zich in de regel dan ook niet goed begrepen door anderen en hebben vaak maar weinig vrienden. In onze behandeling is daar uiteraard aandacht voor.

Doordat het aangaan van relaties zo moeilijk voor hen is, trouwt meer dan de helft de mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis nooit. Veel mensen met deze stoornis zijn bovendien niet in staat om te werken. Ze voelen zich vaak erg somber en ook alcohol- en drugsmisbruik komen relatief vaak voor.

Hoewel de meeste mensen zich over het algemeen aan de maatschappelijke regels, normen en wet houden, is dit bij mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis meestal niet het geval. Ze zijn vaak prikkelbaar, impulsief of agressief en hebben een beperkt ontwikkeld geweten.

Mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebben veel moeite met stabiliteit in hun denken, voelen en gedrag. Hierdoor zijn ze vaak erg impulsief, prikkelbaar of agressief en op zoek naar een snelle behoeftebevrediging. Ook hebben ze een beperkt ontwikkeld geweten.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen met deze stoornis vaker dan gemiddeld verslaafd zijn aan alcohol of drugs en dat ze door hun levensstijl vaker lichamelijk aandoeningen hebben. Denk maar eens aan lichamelijke verwondingen door gewelddadig gedrag bijvoorbeeld of seksueel overdraagbare aandoeningen. In de vroege volwassenheid is er zelfs een grotere kans op overlijden. Uit onderzoek blijkt dit vooral samen te hangen met middelenmisbruik, een relatief hoog percentage zelfmoorden en een grotere betrokkenheid bij misdrijven met een dodelijke afloop.

De constante onverantwoordelijkheid, het roekeloze gedrag en het vaak ontbreken van spijtgevoelens brengt ook veel problemen voor hun omgeving en de maatschappij met zich mee. Mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis gebruiken vaker dan gemiddeld geweld tegen mensen uit hun directe omgeving, zoals hun partner of kinderen. Maar het geweld kan zich ook tegen vreemden richten. Een gelijkwaardige relatie aangaan met anderen lukt niet. Anderen worden eerder gezien als iets wat gebruikt of uitgebuit kan worden voor eigen gewin.

Het is van mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis bekend dat ze relatief vaak hun schoolopleiding niet afmaken of dat ze stoppen met hun werk. Voor de samenleving betekent dit meer werkloosheid en illegale inkomsten.

Iemand met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) toont een grote verscheidenheid aan symptomen en gedragingen die bij dit ziektebeeld passen. Het lijkt soms wel of iemand met deze persoonlijkheidsstoornis twee persoonlijkheden heeft.

Wanneer je een borderline persoonlijkheidsstoornis hebt, voel je je vaak niet in balans, maar erg instabiel en kan je (ook voor jezelf) soms onvoorspelbaar reageren. Je voelt je vaak snel afgewezen en bent bang om door mensen die belangrijk voor jou zijn in de steek gelaten te worden. Je kan sterk emotioneel reageren als dat dreigt te gebeuren.

Een borderline persoonlijkheidsstoornis wordt vaak veroorzaakt door een combinatie van biologische, psychische en sociale factoren.
Je hebt meer kans op borderline wanneer:

• Borderline in je familie voorkomt.
• Je er aanleg voor hebt. Het kan zijn dat jouw hersenen prikkels anders verwerken. Hierdoor kun je anders denken, voelen en reageren dan andere mensen.
• Je in je jeugd een ingrijpende ervaring hebt meegemaakt en/ of je onveilig hebt gevoeld. Bijvoorbeeld door mishandeling, seksueel misbruik of een scheiding van je ouders.

Borderline herkennen is niet makkelijk. Het lijkt soms wel of je twee persoonlijkheden hebt. De kenmerken van borderline die veel voorkomen zijn bijvoorbeeld:

• Je houdt mensen op afstand
• Je gedraagt je wantrouwend naar andere mensen toe
• Je laat je door niemand echt kennen
• Weinig grip hebben op je emoties
• Niet goed weten wie je bent of wat je voelt
• Onaangeroerd zijn of vlak voelen door gebeurtenissen die mensen doorgaans erg van streek zouden maken
• Zelfbeschadiging
• Vriendschappen en relaties

Het is voor iemand met een borderline persoonlijkheidsstoornis dan ook niet makkelijk om vriendschappen en relaties te behouden. Eigenlijk was dit al zo toen je jong was. Je hebt gedurende de jaren met borderline leren omgaan.

Met een borderline persoonlijkheidsstoornis heb je doorgaans weinig grip op je emoties: de kleinste aanleiding kan je erg raken en bijvoorbeeld onredelijk boos maken; zo boos dat je zin hebt om met dingen te gooien. Anderen vinden dan soms dat je overdrijft of te gevoelig reageert en zelf snap je vaak ook niet goed waarom je emotioneel reageert.

Je gevoeligheid maakt ook dat je soms impulsief reageert en dat je bijvoorbeeld dingen doet die schadelijk zijn voor jezelf of voor anderen. Zoals roekeloos autorijden of middelenmisbruik. Ook kan het voorkomen dat je jezelf snijdt of op een andere manier beschadigt. Liever die lichamelijke pijn dan die leegte en pijn van binnen voelen.

Deze borderline kenmerken gelden zowel voor vrouwen als mannen.

Wanneer jouw gevoelens en het idee over wie je bent steeds alle kanten op gaan, kost dat veel energie en stress. Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben dan ook vaak stress gerelateerde lichamelijke klachten en angststoornissen.

Mensen met een theatrale persoonlijkheidsstoornis of aandacht stoornis, houden van veel aandacht. Ze hebben de neiging om hun gevoelens flink aan te dikken en deze op een dramatische manier te brengen. Als ze niet in het middelpunt van de aandacht staan is de teleurstelling groot.

Op de omgeving komt iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis of aandachtsstoornis in eerste instantie vaak over als een spontaan, sociaal, charmant en aanwezig persoon. Soms krijgen mensen na een tijdje echter het gevoel dat degene met de theatrale persoonlijkheidsstoornis een rol speelt en nooit zijn ware aard laat zien. Mensen met een theatrale persoonlijkheidsstoornis hebben de neiging om hun gevoelens flink aan te dikken en deze op een dramatische manier te brengen, terwijl het aan de andere kant ook wat oppervlakkig blijft. Zo zal iemand met een aandachtsstoornis bijvoorbeeld gemakkelijk iemand kunnen omhelzen terwijl hij of zij deze nauwelijks kent.

Zo nadrukkelijk als de vreugde kan zijn, zo zwaar en meeslepend kan de somberheid of de teleurstelling zijn. Dit gebeurt vaak wanneer diegene niet in het middelpunt van de belangstelling staat en dus niet de bevestiging krijgt die hij of zij nodig heeft. Mensen met een theatrale persoonlijkheid zullen ook meer dan anderen flirten of seksueel getint gedrag laten zien. Dit kan overal gebeuren, flirten met de bakker, met de ober, met de groenteman, maar ook met mensen op straat of met collega’s. Soms kan het dus ook ongepast zijn.

Het kost een hoop energie om steeds te zorgen dat je in het centrum van de aandacht staat. Hierdoor is er weinig energie om stil te staan bij wat je zelf nou eigenlijk echt voelt of je te verplaatsen in anderen. Dit maakt het hebben van een echte intieme relatie extra moeilijk. Wanneer iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis niet de aandacht krijgt die hij of zijn nodig heeft, levert dit veel stress op. Mensen met een theatrale persoonlijkheidsstoornis hebben dan ook vaak stress gerelateerde lichamelijke klachten of angststoornissen. Mensen met deze stoornis hebben ook vaker dan anderen een somatisatiestoornis (hypochondrie), waarbij ze een lange ziektegeschiedenis hebben met veel klachten, die medisch niet helemaal te verklaren zijn. Verder kunnen ze last hebben van somberheidsklachten.

Een narcistische persoonlijkheidsstoornis is tweezijdig. Aan de ene kant staat een opgeblazen gevoel van zelfbelang en zucht naar bewondering centraal, en aan de andere kant is er sprake van een extreem gevoel van minderwaardigheid en onzekerheid.

Narcisme is niet makkelijk te herkennen. De omgeving van iemand met deze stoornis krijgt meestal te maken met de ‘grootse’ kant van de medaille, toch geldt dit niet voor alle mensen met narcisme. Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis vertellen over het algemeen graag over hun probleemloze leven, grootse toekomstplannen en buitengewone prestaties en capaciteiten. En wanneer je zo iemand oppervlakkig kent, kun je dan ook erg onder de indruk raken van zo’n getalenteerde persoonlijkheid.

Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben deze bewondering en aandacht vaak ook nodig om zichzelf de moeite waard te vinden. Veel mensen met narcisme vinden bovendien dat ze er recht op hebben. Daarin speelt mee dat ze het idee hebben dat ze door hun uitzonderlijkheid bepaalde privileges verdienen die anderen niet hebben. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis voelt zich meestal verheven boven anderen en sommige van hen zullen een ander moeiteloos ‘gebruiken’ wanneer zij hier zelf beter van kunnen worden. Nogmaals: een narcist herkennen is niet makkelijk.

Mensen met narcisme zijn ervan overtuigd dat zij meer ‘bijzonder’ zijn dan andere mensen. Dit laten zij ook graag aan anderen merken.

Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis wil constant bewonderd worden. Hij of zij geniet daar enorm van.

• Een gebrek aan empathie
• Gespeeld charmant zijn
• Verslaafd aan aandacht krijgen
• Agressief gedrag vertonen
• Gebrek aan emoties
• Een groot ego
• Macht willen hebben
• Gebrek aan berouw of schuldgevoelens
• Extreem jaloers zijn

Maar er zijn nog meer narcisme symptomen, want diep van binnen zijn mensen met narcisme vaak eenzaam, kwetsbaar en hebben ze een groot minderwaardigheidsgevoel. Mensen met narcismekenmerken zijn dan ook erg gevoelig voor krenking en afwijzing. Kritiek op hun gedrag leidt in hun gedachte vaak direct tot het onderuithalen van hen als persoon. Ze reageren in dit soort gevallen vaak met woede, maar verbergen daarmee de onmacht, onzekerheid en schaamte die ze diep van binnen voelen. Daarbij komt dat ze grote moeite hebben met het verdragen van echte intimiteit, omdat dan ook wordt verlangd dat je je kwetsbaarheid kan tonen en je klein mag zijn.

De zojuist beschreven kanten van de medaille gelden overigens niet voor alle mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Bij sommige van hen blijft de ‘grootse’ kant meer op de achtergrond en zien we juist meer de minderwaardige kant aan de oppervlakte, waarbij zij nog steeds erg op zichzelf gericht zijn. Mensen met narcisme zijn vaak veel energie kwijt aan hun gevoel van minderwaardigheid en hebben weinig oog voor anderen en hun eigen gevoelens. Toch voelen ze zich ook speciaal en uniek, waarbij ze vanuit hun minderwaardigheid kunnen denken dat ze bepaalde dingen niet hoeven doen, gewoon omdat ze er recht op hebben.

Mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis hebben behoefte aan contact, maar zijn bang voor afwijzing en, in hun ogen, vernedering. Vaak is bij mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis sprake van verlegenheid en sterke geremdheid. Hun klachten lijken op die van de sociale fobie.

Mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis, ook wel een vermijdende persoonlijkheidsstoornis genoemd, vinden het moeilijk om anderen te laten zien wie ze zijn, en wat ze van iets vinden. Ze zijn bang, erg terughoudend, omdat ze het gevoel hebben dat ze iets verkeerds doen of gaan zeggen. Ze zijn vaak ook overgevoelig voor kritische opmerking over henzelf.

​​​​​​​Daarnaast denken mensen met dit probleem ook vaak dat ze zelf niet interessant voor een ander, dat ze saai zijn. Hierdoor kijken ze vaak de kat uit de boom. Ze nemen niet deel aan gesprekken, ondernemen geen actie totdat ze zeker weten dat ze geaccepteerd worden.

​​​​​​​Mensen met deze ontwijkende persoonlijkheidsstoornis kunnen voortdurend bezig zijn met wat anderen van hem of haar zullen denken. En die gedachten zijn vaak negatief.

Iedereen heeft zijn eigen persoonlijkheid. De een is meer aanwezig als een ander, of stapt makkelijker op iemand af, of geeft eerder een mening. Dat is normaal. Het wordt een probleem als iemand zich belemmert en beperkt voelt in zijn/haar dagelijks functioneren.

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis symptomen zijn:

• Overgevoeligheid voor afwijzing of kritiek
• Sociaal isolement
• Een extreem laag zelfbeeld
• Eenzaamheid
• Extreme verlegenheid of bang zijn voor sociale situaties
• Zelfhaat
• Wantrouwen naar andere mensen
• Vermijden van lichamelijk contact
• Verlegenheid
• Problemen op werk of school
• Gevoelens van minderwaardigheid
• Veelvuldig gebruiken van de fantasie om aan de realiteit te ontsnappen
• Straatvrees (alleen in extreme gevallen)
• Geen activiteiten ondernemen omdat je bang bent in verlegenheid gebracht te worden

De aandoening begint vaak tijdens de jonge volwassenheid.

Heb je een relatie met iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis? Dat kan spanningen opleveren in je relatie. De ander wil niet mee naar feestjes of voelt zich daar doodongelukkig. Je wilt graag dingen samendoen en beleven, maar dat lukt niet altijd. Ook voor jou geldt dat je rekening moet houden met je eigen gevoelens en behoeftes. Het is belangrijk om jouw geliefde ervan te overtuigen om hulp te zoeken, en aan te geven dat je er voor de ander bent, anders bestaat de kans dat de relatie geen standhoudt.

Iemand met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis heeft het idee dat hij of zij het leven niet alleen aankan. Er is te weinig vertrouwen in het eigen kunnen om ergens alleen aan te beginnen of ergens alleen naartoe te gaan. Om over het nemen van beslissingen nog maar te zwijgen.

Een persoon met een afhankelijke persoonlijkheid heeft dan ook veel advies en geruststelling van anderen nodig. Hij of zij zal een ander al snel om hulp vragen. Afhankelijke mensen voelen zich erg onprettig wanneer ze alleen zijn, je weet nooit wat er kan gebeuren. Ze zullen ervoor zorgen dat er altijd iemand anders in de buurt is op wie ze kunnen leunen. In relaties zijn ze daarom bang dat ze door de ander in de steek worden gelaten. Want wat dan?

Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis worden vaak gezien als erg aardig, lief en behulpzaam. Meningsverschillen gaan ze het liefst uit de weg, want het uiten van een eigen mening kan ertoe leiden dat je ruzie krijgt, of erger nog, dat de ander je verlaat.

Iemand met een afhankelijke persoonlijkheid zal zichzelf ook gemakkelijk wegcijferen en heeft er alles voor over om steun en toeverlaat van anderen aan zich te binden. Soms gaan mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis zo ver in hun verlangen naar een bron van steun, dat ze een relatie aangaan met een onaardig persoon of zelfs een persoon met (voor anderen) verkeerde bedoelingen. Deze emotionele afhankelijkheid kan in relaties leiden tot uitbuiting, geweld en soms zelfs misbruik. Het is kenmerkend dat het een hoop energie kost om steeds maar aardig te moeten doen en je irritaties te verbergen. Dit levert een hoop stress op.

Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis hebben ook vaak stress gerelateerde lichamelijke klachten of angststoornissen. Ook kunnen ze last hebben van somberheidklachten. Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis hebben vaak ook kenmerken van andere persoonlijkheidsstoornissen, zoals de borderline persoonlijkheidsstoornis.

Mensen met een obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS) zijn zuinig met geld, houden hun huis perfect op orde en willen taken niet delegeren omdat ze bang zijn dat deze niet correct worden uitgevoerd. Moreel of ethisch gezien zijn er weinig of geen grijze gebieden: handelingen en opvattingen zijn volledig goed of volledig fout. Hun persoonlijke relaties verlopen moeizaam, omdat ze te hoge eisen stellen aan vrienden, partners en kinderen.

Obsessief compulsieve persoonlijkheidsstoornis wordt ook wel omschreven als dwangmatige persoonlijkheidsstoornis. De naam wordt vaak verward met obsessief compulsieve stoornis (OCS) of dwangstoornis (het verschil in naam is ‘persoonlijkheid’). OCS is een van de angststoornissen. De namen lijken weliswaar op elkaar, maar het zijn 2 zeer verschillende aandoeningen. Mensen met OCPS hebben over het algemeen niet de neiging om rituele handelingen uit te voeren (bijvoorbeeld zeer vaak de handen wassen), terwijl dit juist een specifiek kenmerk van OCS is. Mensen met OCPS streven bovenal naar perfectionisme en voelen zich gespannen als dingen niet ‘goed’ of ‘ordelijk’ zijn.

Mogelijke psychologische oorzaken zijn een kille, kritische of strenge houding van de opvoeders en een omgeving die nadruk op verantwoordelijkheid of schuld legt en weinig ruimte biedt voor spel en gevoel. Psychosociaal kan de oorzaak ook worden gezocht in een omgeving die overmatig streeft naar prestatie.